Në dasmën e Mbretit

Një fëmijë gjashtë vjeçar merr pjesë në  Ngjarja më glamour e shekullit XX  në botën shqiptare, ceremonia e martesës  së  mbretit Zog me konteshën Geraldina Appony të Hungarisë.  75 vite më pas ai jep  në një dëshmi të pazakontë. Zbulojeni madhështinë e pallatit mbretëror, luksin e një dasme aristokrate të Shqipërisë së vitit 1938 në një version origjinal! 
 

“...Mbaj mend një burrë të gjatë dhe një grua elegante, me flokë gështenjë, të  qeshur dhe ne fëmijët që i mbanim fustanin e bardhë që ledhatonte dyshemenë...”,  kështu  e ka të ruajtur në kujtesën e tij  prej fëmije, paska të mjegulluar, si një fotografi e zverdheme prej moteve.

Janë plot 75 mote që  i duhet të kapërcejë në një mëngjes të ftohtë janari  burrit me fisnikërinë e flokëve të argjendtë,  teksa ndez  një cigar’. Tymi i saj duket se është elementi magjik që e transporton në fëmijërinë e tij, në vitin e gjashtë të jetës.

27 Prill 1938, djali gjashtë vjeçar i veshur me frak të zi gjendet në hollin e pallatit Mbretëror...

I turbullohen kujtimet e asaj Tirane që kish mbledhur njerëz nga të katërta anët e Shqipërisë, ahengun që nuk pushonte prej ditësh, rrugët e mbushura me njerëz dhe dekorimet nëpër qytet. Por sjell ndërmend zhurmën dhe lëvizjet që kishte shkaktuar lajmi se Mbreti i Shqiptarëve, Zogu i Parë, kishte vendosur t’i jepte fund beqarisë me konteshën hungareze.

Radha  e përgatitjeve për dasmë i erdhi edhe kopshtit të vetëm në Tiranë, asokohe e njohur me emrin “Çerdhja foshnjore”. Nga  Oborri i Mbretit ishte çuar lajm se duheshin zgjedhur disa  fëmijë,  për të shoqëruar nusen drejt altarit.

“ Ishim 12 të vegjël që u zgjodhëm. Gjashtë djem dhe gjashtë vajza. Mbaj mend disa prej tyre; Fatos Aliko, Diamant Daupllari...”, mundohet t’i qartësojë kujtimet Amik Kasoruho, tanimë  në moshën 81 vjeçare.

Ai fëmija i 75 viteve më parë që  mbante me duart e tij të vogla fustanin vezullues së Mbretëreshës së shqiptarëve,   u bë një  prej intelektualëve  dhe  burrave  të letrave shqipe. Nuk e ka shkruar në kujtimet e tij këtë ngjarje, por kujtdo që ia ka rrëfyer i ka ndezur kureshtjen për të ditur më shumë nga një burim që e ka të jetuar atë martesë, edhe pse fëmijë.

“ Nuk ruaj shumë kujtime nga fëmijëria ime e hershme, por çuditërisht këtë ngjarje e mbaj mend mirë. E ruaj si diçka të veçantë dhe më ka dhënë kënaqësi sa herë  e kam kujtuar. Atëherë më dukej vetja si protagonist, megjithëse detyra zgjati fare pak”

Djemtë  e veshur me frak dhe vajzat e vogla me fustane të bardhë morën pozicion pas nuses, si për t’ia lehtësuar pak barrën jo vetëm të atij fustani përrallor të qëndisur me perla  dhe diamante nga shtëpia e modës Chanel de Paris,  por edhe të kurorës si mbretëresha e Shqiptarëve.

Si u gjend Amik Kasoruho fëmijë në Pallatin e Mbretit? Kush e zgjodhi për të qenë edhe ai pjesëmarrës në atë dasmë plot luks dhe shkëlqim?

 Thotë se rastësia ishte ajo që e përzgjodhi, duke përjashtuar lidhjet e afërta që familja e tij kishte me mbretin Zog. I ungji ishte Drejtor i Përgjithshëm i Mjekësisë në regjimin monarkik dhe njeri i besuar i Zogut. “Por nuk mendoj se ka qenë kjo. Fundja në atë çerdhe foshnjore ishim gjithsej 30 fëmijë”.

Ndërsa është përfshirë i gjithi në rrëfim, i kujtohet  mësuese Tuli teksa u tregonte pse po përzgjidheshin. “Prej saj janë edukuar me qindra fëmijë në Tiranë”- vijon ai.

Në pallatin e mbretit gjithçka shkëlqente tamam si për dasmë mbretërore. “Na dukej vetja edhe neve të rëndësishëm” qesh ai, ndërsa burrat e veshur me uniforma dhe gratë me fustane elegante i dukeshin tamam si të dalë nga ndonjë  përrallë.

Dasma  ishte një ceremoni civile, në hollin e hijeshuar plot lule të pallatit mbretëror.

Nusja ecte me hap të ngadaltë drejt mbretit, e me po të njëjtin ritëm ndiqej nga të vegjlit  në harmoni pas saj.

Ajo që mund të shihte djali i vogël me sytë e tij ishte një grua e hollë dhe e gjatë, e bekuar me një bukuri të rrallë që i afrohej një burri të gjatë e të pashëm me uniformë të bardhë.  Sigurisht që ai nuk i vuri re detajet as të unazës me diamant blu e as i  njihte emrat e dëshmitarëve të  mbretit; Konti Çiano e Princi turk Abdi, apo kontin Appony, xhaxhain që dorëzonte nusen në dorën e mbretit e as të ftuarit që ndoshta vinin të gjithë nga aristokracia botërore ... 

“Historia  është shumë e thjeshtë. Nuk është se kam shumë për të rrëfyer rreth kësaj”- thotë Kasoruho.

E megjithatë,  e ruan  si një prej kujtimeve më të bukura.

“Për fat të keq nuk  kam asnjë fotografi nga ajo kohë.  Të paktën jo aty ku shfaqemi edhe ne,  fëmijët shoqërues. Ndoshta ato do të më bënin të kujtoja  edhe më shumë detaje”, zbulon me keqardhje.

I ka kërkuar me sy të mprehtë hetues të gjitha fotografitë që kanë parë dritën e botimit nga ajo ceremoni,  por nuk ka gjetur asnjë ku të tregojë me gisht ndonjë fëmijë të vogël e të thotë “Ja, ky këtu  jam unë!

Kishte dëgjuar se fotografi i shquar shkodran Dedë Jakova, me të cilin kishte  lidhje familjare i kishte pasur të ruajtur në fototekën personale disa fotografi të martesës së mbretit Zog ku  shfaqeshin edhe fëmijët e vegjël të çerdhes foshnjore. Por, nga frika e regjimit diktatorial ai  i dogji, ndërsa Kasoruho nuk mundi t’i vërtetonte ato çka  kishte dëgjuar për ekzistencën e atyre fotove.

“Ndoshta mund të ketë në fototekën e Marubit...”, thotë  jo shumë i bindur, duke shtuar se ai regjim  ka zhdukur fotografi dhe të dhëna edhe më të rëndësishme se kaq.

Mbretin Zog e pa për herë të parë e të fundit teksa lidhte martesë me konteshën Geraldinë. “Nuk e pashë më kurrë. Mundësitë i kisha. Mund të më merrte im ungj me vete. Ose prindërit, të cilët e frekuentonin shpesh pallatin në mbrëmjet mondane të organizuara. Por ata nuk kishin dëshirë të rritesha në atë ambient”.

Një vit më vonë mbreti u largua nga Shqipëria, duke kaluar jetën  në ekzil.  Edhe   fati i djaloshit nuk qe më i mirë.  Djali, familja e të cilit ishte e afërt me  mbretin, që  i përkisnin klasës aristokrate  të asaj kohe, po vuante të gjitha të këqijat e regjimit të ri.

Dhjetë vite më pas, në vitin 1949, kur ishte  nxënës  në vitin e tretë të shkollës së mesme teknike, Amik Kasoruho arrestohet dhe dënohet për agjitacion e propagandë kundër pushtetit. Pas pushkatimit të të atit e kalon jetën në një kalvar vuajtjesh në fshatra të varfër të Shqipërisë, i detyruar me  punë krahu.

Mbretin e Shqiptarëve e njohu nga rrëfimet e familjarëve, por  edhe nga shkrimet e kundërshtarëve.

“Mendoj se populli duhet të mbajë mend momente e lavdisë. Mbreti ishte simboli bashkimit. Figura impotente dhe  frymëzuese e një populli”. 

Ai vetë e ka parë kështu, i pakushtëzuar nga rrëfimet me simpati të familjes apo edhe atij imazhi që kishte ruajtur nga ai si fëmijë. “Është e vështirë për shqiptarët të mbajnë qëndrim të moderuar. Ka nga ata që e kanë ngritur në qiell, ka nga ata që e kanë hedhur poshtë. Mendoj se Zogu ka qenë një burrë inteligjent”.

 Për ta mbështetur mendimin  tregon një anekdotë . Kur e pyetën mbretin Zog pse e ke quajtur veten Mbret të Shqiptarëve ai u tha: “Mbret i Shqipërisë bëhesh lehtë; me disa cuba dhe një kobure vjen në tiranë dhe shpallesh mbret. Por, Mbret i Shqiptarëve është zor, sepse nuk gjen dot dy shqiptarë me një mendje”.

“Unë Zogun e kam njohur nga kundërshtarët e tij. Sigurisht që nuk ishte engjëll. Por një sundimtar. mendoj se ishte njeriu i duhur i asaj kohe.  Ia doli të krijonte një shtet nga hiçi”.

Në kujtimet e tij ruan edhe mbretëreshën Geraldinë. Nëse për pjesën më të madhe të shqiptarëve, kanë qenë fotografitë e martesës  që nisën të  qarkullonin  lirshëm vetëm pas viteve ’90, Amik Kasoruho ka epërsinë e kujtimeve të tij fotografike. “E kujtoj si tani; një grua e gjatë me flokë gështenjë  të çelur... Një bukuri e vërtetë. Kur ajo u kthye në Shqipëri, unë ndodhesha në Itali. Do kisha dashur ta takoja dhe t’i thosha: “Unë të kam mbajtur fustanin e nusërisë”. Geraldina e ka dashur vërtet Shqipërinë. Ishte vërtet mbretëresha e shqiptarëve. Nuk u dëgjua kurrë të mallkonte. Nuk  i  shau ata që i bënë keq familjes së saj. Ishte një grua fisnike dhe e ëmbël”.

Në një prej udhëtimeve të tij në Budapest, i shkrepi të shihte pallatin e kontit Appony, aty ku u  lind dhe u rrit Mbretëresha Geraldinë.

“Gjendej aty pranë Danubit. Dukej e vjetruar, pak e vetmuar. Sikur e kishte humbur shkëlqimin. Si të kishte ndjekur të njëjtin fat me Geraldinën”.

Ndonjëherë jeta të rezervon  rastësi nga më të ndryshmet. Vërtet që mbretin Zog nuk e pa më kurrë që prej asaj here, por pas shtatëdhjetë vitesh u takua me pasardhësit e familjes mbretërore.

 “Më është dukur koincidencë e habitshme të takoj nipin e Mbretit, Princin Leka”.

Ishte po një tjetër ceremoni mondane, ndoshta jo me po të njëjtin shkëlqim të  pallatit mbretëror të fund viteve ’30, por motivi  ishte gati i  njëjti si atëherë; fejesa e Princit Leka me  Elia Zaharian. “ U gjenda për urim atje, pasi Yllka Mujo, mamaja e së fejuarës së Princit është mikesha ime. E takova për së dyti  në një prej lozhave të Parlamentit ku gjendeshim të dy”.

Për   të tretën herën e tretë e ritakoi në zyrat e Presidencës, ku të dy shërbejnë si këshilltarë të Presidentit të Republikës  së Shqipërisë.

Në një prej mbrëmjeve të organizuara prej presidencës, pati rastin t’ia rrëfente Princit Leka  se ai vetë kishte qenë në martesën e gjyshërve të tij.

“Ia rrëfeva pasi e kisha pyetur për fotografitë që ruan familja mbretërore nga ceremonia martesore. Më ka premtuar se do t’i kërkojë”, rrëfen Kasoruho.

Princin Leka e sheh si një djalë inteligjent, i edukuar e plot kulturë, që duket se ka trashëguar atë fisnikëri dhe elegancë të mbretëreshës Geraldinë, që ndoshta i shëmbëllen pak edhe me atë burrë të gjatë të përfytyrimeve të tij të fëmijërisë...