Parku i Lurës, Shpresa ka formën e fidanit të pishës

500 fidanë iu shtuan parkut që e ka humbur lavdinë e dikurshme, për shkak të masakrës së dorës njerëzore. Por duar të tjera, vullnetarësh të ndjeshëm ndaj shkatërrimit të mjedisit, nga e gjithë Shqipëria, bashkuan forcat me shpresën për ta ripyllëzuar parkun e për t’ia rikthyer Lurës gjelbërimin e njëherë e një kohe. Që trashëgimia natyrore të mos jetë thjesht kujtim i së shkuarës…

Nga Suadela Balliu

Foto: Andi Haxhihyseni

Që një pemë e re të lindë, më parë duhet që një farë të vdesë… që erërat ta shkundin prej degëve, që toka ta presë në shtratin e saj të errët e të lagësht, e që prej saj të gjallojë një filiz. Kur duar që mbeten gjithnjë pa fytyra ia ndalojnë natyrës të ndjekë ritmin e saj të jetës duke e djegur, duke e prerë… ka nga ato duar që mbajnë fidanë dhe hapin gropa, duke mbjellë më shumë sesa një pishë, një shpresë…Janë të të gjitha moshave, vijnë nga qytete të ndryshme, nuk njihen me njëri-tjetrin dhe të përbashkët kanë vetëm një thirrje: Të gjithë për shpëtimin e Lurës!

Njoftimit në rrjetet sociale të një grupi aktivistësh i përgjigjen më shumë se 200 njerëz, të ndjeshëm për masakrat mjedisore, të cilët në orën 6 të mëngjesit janë gati t’i hyjnë një aventure shpëtimi që nis nga Pallati i Kongreseve për të përfunduar pas 150 kilometrave drejt veriut. Udhëtimi zgjat gjashtë orë – edhe pse organizatorët për inkurajimin thonë se është vetëm katër orë – dhe rruga sa kalon Rrëshenin bëhet e mundimshme, sidomos për ata që nuk e kanë vizituar kurrë Lurën.

Dhe nuk janë të paktë, mes vullnetarëve që iu përgjigjën alarmit që vunë aktivistët e “Ecovolis”, ata që nuk e kanë parë kurrë Lurën përpos fotografive, kartolinave apo dokumentarëve që ambientalistë, gazetarë apo edhe operatorë të Radio Televizionit Publik Shqiptar kanë realizuar me punë vite të shkuara, për ta mbërthyer mrekullinë e natyrës në ekranin e televizorit.

Për fat të keq, Parku Kombëtar i Lurës nuk i ngjet më asaj që vazhdon ende të transmetohet në ekran. Ened Mato, aktivist dhe organizator i fushatës për mbjelljen e 500 fidanëve pishash që udhëtuan në mikrobusë bashkë me vullnetarët që i mbollën ato, u bind dy javë të shkuara në rrugëtimin e parë kur kuptoi se Lura, me liqenet e saj akullnajorë dhe pyjet halore, nuk qe më ajo për të cilën me aq krenari i kish folur i ati, ambientalisti dhe gazetari Xhemal Mato.

Pasi mbollën 30 fidanë dy javë më parë me një grup të vogël aktivistësh, e panë detyrim të riktheheshin me më shumë shpresë, në formën e fidanëve, të cilët prej donacioneve të njerëzve që e duan natyrën, në gjendjen e saj primordiale, u kthyen me pesëqind fidanë.

Puna për t’i mbjellë nuk qe mision aq i vështirë sa ishte ngjitja drejt liqeneve…Rruga bëhej edhe më e vështirë se gjashtë orët e lëna pas, ndërsa shtegu i ngushtë malor i veshur nga një shtresë bore ende e pashkrirë prej diejve të prillit e bënte edhe më të mundimshme ngjitjen drejt Liqenit të Madh, furnizuesit kryesor të më të vegjëlve, që së bashku bëjnë dymbëdhjetë liqene akullnajorë, edhe pse mrekullitë e Lurës shpesh thuhet të jenë vetëm shtatë. Mes më të njohurve janë i Madhi, i Ziu, i Lopëve apo ai i Luleve, me zambakët e ujit…Shtrihen në Lindje, në pragun e Nezhdës së Lurës. Mbi liqene rritet një bimësi higrofile, siç është zambaku i ujit me lulet e bardha të mëdha, të cilat në verë pushtojnë gjithë sipërfaqen e tyre, duke u dhënë një bukuri të rrallë. Vlera botanike dhe ekologjike e parkut pyjor të Lurës lidhet si me pasurinë, shumëllojshmërinë dhe vjetërsinë e drurëve, shumë prej të cilave kanë moshë shekullore, ashtu dhe me liqenet akullnajore, që janë nga më të bukurat e Shqipërisë me relievin e thyer e të larmishëm.

Ajo çka të sheh syri drejt ngjitjes nuk është pamja që do kishe dëshiruar. Në 1280 hektarë në të cilat shtrihet ky park, sheh sipërfaqe të tëra të djegura, trungje pemësh mes të cilave ka kaluar sharra, e ku më pas janë ngarkuar qindra kamionë që kanë transportuar këto trashëgimi të natyrës për lëndë drusore. Edhe ato që u kanë shpëtuar masakrës lëngojnë nga sëmundjet…Asnjë masë nuk është marrë për shërimin e tyre, e aq më pak për mbrojtjen e zonës nga vandalët që djegin hektarë të tërë pyjesh.

Nëse do të funksiononte mbrojtja e kësaj zone, Hasan Hoti, banor i Lurës dhe një biznesmen i vogël i zonës, thotë se natyra do të kishte mundësi të rigjeneronte veten. Ashtu siç ka ndjekur rendin qysh prej krijimit, farat e pishave do të mbinin në tokë e kështu do të lindnin pisha të reja, disa tek-tuk t’i zë syri… “Banorët e zonës janë ndërgjegjësuar. Nuk janë ata që presin apo djegin. Para do kohësh tre djem të rinj që u kapën duke prerë pemë, erdhën e më kërkuan falje të penduar. Kanë nisur ta kuptojnë rëndësinë” -shpjegon Hasani, ndërsa na bën udhë drejt liqeneve dhe na shpjegon çka ndodhur me zonën, ku shpate të tëra malesh të veshura me gri djegin ende dhimbshëm prej zjarreve. Askush ama nuk e thotë nëse zjarret janë vënë qëllimshëm apo kanë ndodhur vetiu prej temperaturave të larta.

Me të mbërritur, vullnetarët e ndarë në grupe, mes tyre ka fëmijë, adoleshentë, të rinj, shqiptarë prej Kosovës apo edhe të huaj kureshtarë për të eksploruar bukuritë që ofron Shqipëria, nisin aksionin për të mbjellë fidanët e pishave. Veglat e punës i ka siguruar Hasan Hoti, duke i blerë të reja, pasi e vështirë t’ua kërkosh fshatarëve që pranverën e kanë stinën e të punuarit të tokës.

Me koordinim, entuziazëm dhe frymë bashkëpunimi, aksioni realizohet shpejt dhe në harkun e një gjysmë ore në shpatet rreth Liqenit të Madh janë pozicionuar 500 fidanë të rinj. Gjithçka është kryer me kujdes, që bima e re të hedhë rrënjë e të rritet.

Shumë fotografojnë dhe premtojnë se do të kthehen me shpresën për ta gjetur pemën e mbjellë të gjelbëruar dhe me bija pranë, që do të mbijnë nga riprodhimi natyror…

Aksioni për ripyllëzimin e Parkut të Lurës, qe i menduar prej një viti, zbulon organizatori Ened Mato, drejtues i “Ecovolis”. “ Kujtimet tona ishin shfarosur. Ishin djegur, prerë dhe sharruar. E morëm vetë fatin e kësaj mrekullie të natyrës. Menduam të paktën që liqeneve t’u kthejmë peizazhin, që është nevojë e menjëhershme e më pas të shohim për ripyllëzimin e zonës dhe mbrojtjen e parkut” –thotë Mato, i cili në këtë nismë nuk ka qenë i vetëm, por ka gjetur mbështetjen e shumë njerëzve, që e mendojnë si ai. Mes tyre Arbër Çepani, i cili vite më parë kur u shpall fitues i spektaklit “Big Brother” vendosi të mbjellë disa fidanë në Lurë me paratë e fituara. Eljan Tanini është një prej aktivistëve që i ka për zemër çështjet e mjedisit dhe mbjelljen e pemëve, duke nxitur qytetarë për të kontribuuar dhe mbjellë një pemë në qytet, që mban emrin e tyre e që po ashtu ka ngritur fort zërin për të ndaluar ndërtimin e Parkut të Lodrave në zonën e Liqenit Artificial, e kjo protestë e ka çuar shpesh edhe në dyert e komisariateve të policisë.

Por nuk janë vetëm ata. Janë më shumë se dyqind njerëz. Ka nga ata shqiptarë që jetojnë jashtë si Sami Milloshi, që kanë kontribuuar në blerjen e fidanëve. “Unë e mbolla pemën në Lurë. Miq të dashur, siç e shihni në foto është një fidan pishe i sapombjellë në Lurë. Duket edhe emri im. A vajta unë ta mbjell atë pishë? Jo. E mbolli për mua, mikesha ime e Facebook-ut, Jetmira Halilaj. Unë i çova me Western Union 20 dollarë nga Amerika. Jetmira e mbajti fjalën. Unë lutem: O Zot i Madh jepi jetë pemës sime të mbijë e të rritet…” shkruan Milloshi në rrjetin social Facebook, duke i ftuar miqtë e tij t’i bashkohen nismës për të mbjellë pemë në Shqipëri, pak rëndësi në cilën zonë të saj.

Janë edhe disa banorë të fshatit që i bashkohen nismës, edhe pse me ngurrim. Më i riu prej tyre është Gysi, djali 10–vjeçar që mbjell pesë fidanë, por që shokët e tij nuk e ndihmuan e as iu bashkuan nismës.

“Javën që vjen do të dërgojmë 1000 fidanë, por do donim t’i mbillnit ju. Është kosto e madhe për ne të vijmë nga Tirana. Pse të mos organizoheni me fëmijët e shkollës së fshatit dhe t’i mbillni ju!?” – me këto fjalë Ened Mato u drejtohet banorëve të zonës.

Për ta çuar në fund fushatën e tyre, ky grup aktivistësh gjeti mbështetjen bujare të biznesmenit Dod Doçi, vetë një bir i Lurës. Nuk hezitoi t’i dëgjonte të rinjtë dhe t’u ofronte mbështetje financiare, duke u siguruar transportin.

“Ndihem i fyer për masakrën që i është bërë Lurës” – thotë Doçi, i cili aq për zemër e ka vendin e tij, saqë edhe kompaninë që drejton e ka pagëzuar “Lura”.

Në fund të kësaj fushate, aktivistët shpresojnë të mbjellin tre mijë fidanë. Udhëtimi i tyre drejt Lurës, që zgjati 12 orë vajtje dhe kthim për të mbjellë disa fidanë, më shumë ishte një thirrje ndërgjegjësimi e qytetarëve dhe institucioneve që mungojnë në të tilla nisma…

“Shpresojmë deri në fund të aksionit të kemi mbjellë 3 mijë fidanë, siç e kemi vënë tragetin, urojmë që shteti t’i kthejë sytë e të investojë te kjo fushatë” –shprehet Jetmira Halilaj, një aktiviste. “Politika është ajo nganjëherë që lejon shkatërrimin e një pasurie kaq të madhe, por është ajo që duhet ta ndryshojë këtë situatë. Prandaj ka shumë rëndësi dhe ndikimi i politikës dhe shtytja e politikës për ta përmirësuar situatën dhe për ta mbrojtur Lurën,” shprehet ambientalisti Xhemal Mato.

Ka nga ata që premtojnë se do të vijnë sërish këtu, të mbjellin pemë, ose me shpresë për ta parë edhe njëherë ashtu siç i ka hije këtij vendi, për të cilën atdhetari, politikani, frati dhe shkrimtari Atë Gjergj Fishta ka thënë se nëse nuk ke parë Lurën atëherë nuk ke parë Shqipërinë. Megjithatë ende ky park është i vizituar më së shumti prej turistëve të huaj në kërkim të aventurave. Vendësit kryesisht zgjedhin fundjavat për t’iu arratisur zhurmave urbane e për t’u strehuar në kilometra të tëra livadhe e pyje, ku e vetmja zhurmë për veshët është simfonia e ujit që gurgullon, cicërimave të zogjve dhe zukatjes së insekteve. Ndërtesat e larta të metropoleve zëvendësohen me shtëpi të vogla njëkatëshe dhe pemë frutore që kanë shpërthyer në lulëzim të bardhë.

Sipërfaqet e buta të kullotave thyhen herë pas herë nga një radhë përrenjsh malorë, ku më të njohurit janë Seta, Uraka, Malla e Lurës. Parku shtrihet përreth malit Kurona e Lurës, 2121 metra mbi nivelin e detit.

E gjithë Lura përbëhet nga dhjetë fshatra, ndërsa banorët e saj janë rralluar pas viteve ’90. Gjithsej numërohen rreth 350 shtëpi, rrëfen Hasan Hoti, banor i zonës dhe administrator i një hoteli që mirëpret vizitorët. Ai thotë se fshatarët jetojnë në varfëri, ndaj shpesh ndarja si me thikë e ndalimit të prerjes së pemëve është pak e vështirë. “Unë mund të mos lejoj askënd dhe t’i parandaloj me sa mundem prerjen e pemëve, por dikush mund të më thotë se me ata drurë do të ngrohë fëmijët, se nuk ka kushte të tjera. Ç’mund t’u them unë? Por banorët kanë filluar ta ndjejnë rëndësinë” –thotë Hasani, ndërsa i përgëzon aktivistët, duke u thënë se sot janë ata për Lurën, ndërsa Lura do të jetë përherë për të gjithë vizitorët e saj.

Në Fushë-Lurë, ku të zë syri kullota bagëtish e disa shtëpi, është edhe një kishë katolike, “Kisha e Shën Mërisë”, e cila daton prej 1410–s, sqaron biznesmeni Dod Doçi, i cili ka financuar për restaurimin e saj, që është bërë nga arkitektë italianë, të cilët kanë ruajtur stilin e ndërtimin të asaj periudhe, si edhe muret e vjetra, që tashmë gjenden brenda kishës, mbuluar me një strukturë xhami. “Një i afërmi im kërkoi të varrosej në varrezat e Kishës, por aty nuk dukej asgjë nga kisha. Mora vesh që toka, që dikur i kish përkitur kishës, ishte shpërndarë me ligjin 7501. U informova s-e cilët ishin pronarët dhe e bleva tokën përreth” -thotë Doçi , i cili e ka për zemër historinë e kësaj kishe, e ndërsa bën udhë thotë se banorë nga zonat përreth e konsiderojnë këtë kishë si vend të shenjtë dhe vijnë e falen këtu.

Vetë natyra në Lurë është shenjtërore, për ata që duan të gjejnë kuptimin e jetës, kuptim që shpesh humbet mes rrapëllimës urbane. Por me shfarosjen pa kriter të atyre që e kanë humbur kodin e pyjeve, se kush pret një pemë duhet të mbjellë dhjetë të tjera, rrezikojnë jo vetëm liqenet, flora por edhe fauna. Rrezikon të zhduket ariu i murrmë, banor i këtyre pyjeve, rrëqebulli, zardafi, gjeli i egër, sorkadhja. Rrezikon të humbasë një pasuri e tërë natyrore, që u përket të gjithëve, jo vetëm shqiptarëve. Një fidan pishe, pesëqind, pesëmijë mund të mos mjaftojnë kurrë për t’ia kthyer zonës gjelbërimin, por janë një kambanë që kumbon, për ata që duan të dëgjojnë. Për kë bien kambanat? Nëse Lura vdes, është edhe vdekja jonë…