Burrnesha në kërkim të gruas

Pasi bëri xhiron e suksesit në kinematë botërore dhe në disa festivale prestigjioze të filmit, filmi “Burrnesha” mbërriti edhe në Tiranë për të çelur zyrtarisht edicionin e 13-të të Tirana International Film Festival. Regjisorja Laura Bispuri rrëfen se si e ka studiuar fenomenin dhe se si përmes një burrneshe sjell jetët dhe motivet e gjithë atyre që e kanë përqafuar këtë zgjedhje. Në fund, burrnesha çlirohet duke rimarrë femëroren që i ishte mohuar

Nga Suadela Balliu

Në shoqëritë postmoderne ku diskutimet mbi seksualitetin sillen –ose edhe i kanë tejkaluar në disa syresh –rreth temave si feminizmi dhe çlirimi transgjinor publikut botëror dhe kinofilëve u vjen një histori arkaike nga Shqipëria…Burrneshat apo virgjëreshat e betuara që nga identiteti i tyre seksual kanë hequr dorë me një premtim sipas ligjësive të Kanunit, një kod zakonor ndoshta vështirë i shpjegueshëm për pjesën tjetër të botës, por që regjisorja italiane Laura Bispuri ka marrë përsipër ta bëjë me filmin e saj “Burrnesha”, i cili pasi bëri xhiron e suksesit në kinematë botërore dhe në disa festivale prestigjioze të filmit (rrugëtimi kujtojmë që nisi në Berlinale ku filmi u prit mirë edhe nga kritika) mbërriti edhe në Tiranë për të çelur zyrtarisht edicionin e 13-të të Tirana International Film Festival.

Ashpërsia e maleve dhe e traditave të lashta, së cilave banorët, burra e gra u binden siç forcës së gravitetit, fotografi e fuqishme dhe dialogë të thjeshtë, lakonikë, ndoshta prej vështirësisë që mund të kishte hasur aktorja protagoniste, italiania Alba Rohrwacher ose për të përcjellë ashtu thjesht karakterin malësor ku fjalët duken të tepërta dhe…një histori gruaje në kërkim të rigjetjes së asaj çka kishte humbur; vetes.

Sigurisht që tematika është ekzotike, me një lloj joshjeje të menjëhershme, për të cilën regjisorja Bispuri ishte e vetëdijshme qysh prej fillimit, kur zgjodhi të trajtojë në kinematografinë fiction një fenomen si ai i burrneshave. Filmi është një përshtatje e romanit “Hana” të shkrimtares Elvira Dones.  “Historia e ka një tërheqje shumë të fortë dhe qysh prej fillimit e kishte këtë, por besoj se nuk do të tërhiqte më pas nëse filmi nuk i përgjigjej kësaj pritshmërie dhe nuk i kënaqte ato”, – u shpreh regjisorja Laura Bispuri gjatë konferencës për mediat, gjithashtu e pranishme në premierën shqiptare – ku u vu re mungesa e protagonisteve Alba Rohrwacher dhe Flonja Kodheli, të cilat, për shkak të angazhimeve profesionale nuk mundën të ishin dje në Tiranë.

Sipas regjisores Bispuri, suksesi i këtij filmi, për të cilin ajo shprehet se është i dashur dhe i pëlqyer nga publiku botëror, i dedikohet jo vetëm historisë, por edhe dashurisë dhe transparencës së hedhur në punë.

“Është një film që të bën të reflektosh mbi dilema të mëdha dhe që emocionon, sepse arrin të depërtojë dhe kjo ishte ajo çka desha pikërisht”, – është shprehur Bispuri.

Fenomeni i burrneshave vjen i trajtuar me seriozitet dhe për të shmangur keqkuptimet, qoftë edhe ato kulturore të një regjisoreje të huaj, e cila kishte perceptimin e saj për vetë fenomenin e që ndryshoi gjatë rrugës, Bispuri rrëfen se ka hulumtuar gjatë, duke iu referuar literaturës dhe studimeve të ndryshme mbi këtë temë. Megjithatë, shqipja në gojën e protagonistes, portretizuar nga Alba Rohrwacher tingëllon e huaj, edhe pas përpjekjeve për të qenë në dialektin gegë, e bën të qartë që regjisorja Bispuri ka pasur vëmendjen te publiku i huaj. Në fund të fundit, ky fenomen arrin të habitë vetëm këtë të fundit.

“Kam lexuar Kanunin, natyrisht, librat e Kadaresë e gjithçka mund të lexoja. Kam lexuar librin e Antonia Young-ut ‘Gratë që bëhen burra’, ku flet për virgjëreshat shqiptare të betuara. Në fakt ka mjaft material që qarkullon. Vetë Elvira Dones ka xhiruar një dokumentar duke intervistuar burrnesha dhe gjendet në internet. Në fillim ideja ime lidhej me të kuptuarit fenomenin e burrneshave, ligjeve dhe zakoneve. Ajo që ndodhi më pas ishte përvoja ime e drejtpërdrejtë, jo vetëm me takimet me burrneshat, por edhe me vendin. Grumbulloja informacione që ndonjëherë ishin kontradiktore me idenë time rreth fenomenit të burrneshave.

Kjo gjë në fillim më sfidoi dhe më stepi, por më pas u mundova t’i jap forcë kësaj historie, sepse kuptova se fenomeni lidhet me persona të ndryshëm dhe me nuancimet rreth fenomenit. Çdo burrneshë ka një histori të vetën dhe një motiv për këtë zgjedhje ekstreme. Çdo virgjëresha ka historinë, frikërat, pasiguritë, melankolitë… secila ka botën e saj”, – ka rrëfyer Bispuri, duke shtuar që të gjithë traditën dhe fenomenin e burrneshave e ka projektuar te njëra syresh. “Nuk mund të tregoja historitë e të gjithave, përvoja dhe njohuria e fenomenit brenda një personazhi që vjen me shtresëzimet e duhura”.

Filmi rrëfen historinë e njërës prej virgjëreshave që vendos ta braktisë këtë zgjedhje.

Hana e kthyer në Mark, pas shumë vitesh kaluar në ashpërsinë e maleve dhe izolim ku trupi i saj është ngurtësuar njësoj si malet nisë ta dëgjojë zërin e brendshëm të Hanës dhe për herë të parë në jetën e saj nis të kënaqë këtë trup që çlirohet –përmes simbolikës së ujit –dhe rimerr anën femërore që ishte mohuar.

Udhëtimi i Markut është njëherazi i jashtëm –në takimin me kushërirën Lila, me të cilën ishte rritur – dhe i brendshëm në zbulim të seksualitetit, të cilin e gjen në krahët e një burri.

Alba Rohrwacher, edhe me pak dialogë në shqipen gege, ka arritur të portretizojë fuqishëm burrneshën apo gruan e mbërthyer pas petkave të një betimi burrëror, ndërsa Flonja Kodheli në rolin e Lilës sjell gruan shqiptare, që di të jetë e butë edhe pse e rritur në male dhe po aq e fortë për t’i thyer rregullat e të marrë vetë në dorë frerët e jetës së saj, siç ishte edhe arratisja me të dashurin që më pas bëhet bashkëshorti i saj, e cila vjen me një lojë të zhdërvjellët interpretuese.

Bruno Shllaku sjell patriarkun malësor që pas sipërfaqes së vrazhdë të një shoqërie maskiliste, zbulon dhembshurinë dhe pafuqinë për t’i ndryshuar rregullat.

Aktorja nga Kosova, Ilire Çelaj në rolin e nënës, arrin të dëgjohet në monologët të saj të heshtur, një zë që flet për të gjitha gratë e malësisë.

“E kam parë si dhuratë të çmuar rolin e Katrinës. E kam gjetur një sfidë të jashtëzakonshme që një grua malësore së cilës nuk i jepet e drejta të flasë, të mund të veprojë në heshtje dhe heshtur pas vdekjes me dashurinë e nënës, t’i afrojë dy motrat. Këtë e shoh si një linjë shumë të bukur emocionale, në kontrast me malet e ashpra. Ajo që më ngjall emocion sa herë shoh filmin është ideja që liria është universale dhe nuk ka rëndësi se nga cila krahinë apo kanun vjen… lidhet me një sakrificë, që e bën më të bukur përjetimin e kësaj lirie.

Regjisorja Laura Bispuri vlerësoi edhe punën e dy vajzave nga Valbona, Drenica dhe Dajana Selimaj, për të cilat rrëfen se i gjeti në udhëtimet e saj të para në zonën e Valbonës, ku më pas do të xhirohej dhe ngjashmëria e dy motrave me aktoret protagoniste ishte mbresëlënëse.

“Për mua, të punoja me dy vajzat ishte shumë e rëndësishme. Më shumë se një herë me Albën e kemi vëzhguar Drenicën dhe kemi mësuar ne nga ajo. Drenica, një vajzë shumë emotive, bashkë arritëm shumë shpesh të komunikonim në mënyrë të drejtpërdrejtë, përtej gjuhës. Ka qenë e jashtëzakonshme, sepse edhe një aktore me eksperiencë të madhe nuk do të arrinte të bënte planet që ka bërë Drenica”, – përfundoi Laura Bispuri, duke shtuar se tashmë, qysh prej nisjes në Berlin, ky film ka ende rrugëtim për të bërë në kinematë e botës, duke çuar jo vetëm një histori ekzotike, të virgjëresha të betuara që e shkojnë jetën si burra në një cep të botës, në malet e Shqipërisë, jetesën arkaike sipas kodeve zakonore, si Kanuni, trashëgimi kulturore si “Gjama e burrave”, e cila portretizohet fuqishëm në një skenë të filmit, por edhe një histori çlirimi të gruas, e cila edhe në situata të vështira vendos vetë për veten.

Ndajeni këtë me të tjerët: