Ermonela Jaho: Rruga drejt shtëpisë kalon përmes botës

Sopranoja me famë botërore flet për sukseset ndërkombëtare të këtij viti në Francë, Spanjë e Brazil dhe aktivitetet që e kanë sjellë shpesh në Tiranë. Ndonjëherë rruga drejt shtëpisë, rrëfen Ermonela Jaho, të bën të kalosh përmes gjithë botës, ndërsa zbulon rolet, kalendarin artistik të vitit që vjen, që e sheh sërish me Madama Butterfly në Gjermani, Suor’ Angelica në Londër, Përrallat e Hoffman-it në Paris e Desdemona në Madrid…

Intervistoi: Suadela Balliu 

Ishte 18 vjeç kur e interpretoi për herë të parë Violetën, pak përpara se ta linte Shqipërinë për ta ndërtuar karrierën gjetiu. Tani, pas 25 vitesh numëron 232 interpretime të operës “Traviata” në petkat e heroinës romantike me fatin e keq…Hera e fundit ishte në Operan Mbretërore të Madridit. Një sukses i vërtetë -e quajti shtypi spanjoll- e kjo për meritë të madhe të sopranos shqiptare Ermonela Jaho. Në Operan e Bastille-ës, ku së fundi interpretoi “Madame Butterfly” e pagëzuan si “Mrekullia Ermonela”, një zë që do ta bënte edhe më të pandjeshmin të lotonte.

Qysh kur e la Shqipërinë i ka rënë kryq e tërthor botës dhe është ngjitur thuajse në të gjitha skenat e operave më në zë, por duke mos harruar t’i kthejë sytë edhe nga vendi. Ndonjëherë thotë ajo, rruga drejt shtëpisë kalon përmes botës…Vitin e kaluar iu prezantua publikut shqiptar si Cio-Cio-san në “Madama Butterfly” e paskëtaj nisi një seri rikthimesh për sopranon; një koncert bamirësie dhjetorin e shkuar , në fillim të këtij viti në rrobën e bardhë të “Suor’ Angelica” dhe vetëm pak ditë më parë iu përgjigj ftesës për të qenë pjesë e një kursi specializimi për artistët e rinj të kantos lirike.“Kur njeriu largohet nga shtëpia e tij, detyrimisht jeta e bën të shohë të gjitha aspektet e jetës, por sidomos vendin e tij, nga një perspektivë tjetër. Shumë shpejt problemet e “mëdha” që të ngacmonin më parë në vendlindje marrin një dimension shumë më të vogël dhe pranë realitetit. Gjithsesi, kthimi në një vend ku ke kaluar vështirësi të jep gjithmonë një kënaqësi të veçantë”, – rrëfen Ermonela , me dëshirë gjithnjë për të dhënë pjesën e saj në artin shqiptar. E hapur për ftesa nga Teatri Kombëtar i Operas dhe Baletit në Tiranë, edhe pse diçka konkrete ende nuk ka, Ermonela Jaho zbulon kalendarin e ngjeshur për vitin që vjen, i cili nis me “Zaza” një opera të Leoncavallo-s me orkestrën simfonike të BBC-së, e cila do të shfaqet si koncert i në Barbican Hall, në Londër. Më pas e pret “Butterfly” në Poloni, në Barcelonë e çon “Desdemona”, “Suor’ Angelica” në Londër, “Manon Lescaut” në Mynih, Butterfly në Berlin, Turandot në Shtutgart, recital në Paris Theatre des Champs-Elysees, Butterfly në Orange, Francë, “Desdemona” në Madrid, “Përrallat e Hoffman” në Operan Nacionale të Parisit, etj. 

Ka pak që keni mbyllur “Madame Butterly” në Operan e Bastille-s. Ç’ndjesi ju la komenti i gazetarit dhe poetit Alain Daualt, i cili ju quajti “Mrekullia Ermonela Jaho”?

Është e kuptueshme që kur lexon fjalë vlerësimi nga profesionistë në fushën tënde ndihesh shumë mirë. Për sa kohë artisti është i sinqertë me veten dhe publikun, kufijtë e shteteve dhe diferencat kulturore mes popujve zbehen krejtësisht. Mendoj se kjo është edhe filozofia ime si artiste.

Në Teatrin Mbretëror të Madridit, në Operan “Traviata” mediat spanjolle shkruanin se një pjesë e madhe e suksesit të shfaqjes i dedikohet sopranos Ermonela Jaho. Si ishte kjo eksperiencë për ju? Si e sollët Violetën për publikun spanjoll?

Edhe në këtë rast çelësi i suksesit ka qenë vërtetësia. Nuk duhet të harrojmë që po flasim për vende, të cilat kanë një shkollë dhe kulturë operistike shekullore. Ajo që unë kërkoj të jap sa herë ngjitem në skenë, është një emocion i pastër i Ermonelës, pa imituar askënd. Përsëritja është nëna e dijes, por në art është njerka më e keqe. Profesionisti i vërtetë mëson nga shumë kolegë të tjerë, por asnjëherë nuk duhet të përsërisë si papagalli një zgjedhje teknike apo shije artistike pa e asimiluar tërësisht atë. Unë i qëndrova besnike vetes dhe rolit dhe kjo jehoi tepër natyrshëm me shijet e publikut spanjoll. Pikërisht ne atë moment shkëmbimi i energjive mes të dy palëve u be tepër efikas dhe shprehës.

Gjatë verës ishit në San Paulo të Brazilit me operan “Thais” , një rrugëtim fizik dhe një rrugëtim karakteresh. Gjuha e muzikës lirike është universale, por sa të afërt e ndjetë publikun brazilian?

Publiku brazilian qe i veçantë për mua, sepse ishte hera e parë që këndoja dhe përballesha me të. Ky produksion ka qenë një ndër eksperiencat më të bukura të karrierës sime. Një kombinim fantastik ku të gjithëve na bashkoi një eksperiencë shpirtërore, filozofike si ajo e Thais. Të gjithë artistët, duke filluar nga regjisori, skenografi, orkestra etj., u bëmë pjesë e një rrugëtimi drejt një dimensioni tjetër. Thais është një opera me një efekt meditimi kolektiv dhe sa kohë që ky efekt respektohet, është e pamundur të mos jehojë edhe me publikun. Mendoj pikërisht se efekti që cilado vepër arti duhet të japë është ai i zhytjes se publikut në një katarsis kolektiv, i cili nuk mund të dalë dot nga teatri përveçse në mendime dhe reflektim të thellë.

Duhet thënë që ky vit ju ka parë edhe shumë pranë skenave shqiptare. Pas “Madame Butterfly” në TKOB, jeni kthyer për disa evente, si koncerti i bamirësisë dhjetorin e shkuar, opera “Suor’ Angelica” e së fundi me një kurs specializimi për artistët e rinj. Si është kthimi në shtëpi?

Rruga për në shtëpi kalon përmes gjithë botës ndonjëherë… por mendoj se ky rrugëtim është një eksperiencë pozitive dhe rritëse për këdo. Kur njeriu largohet nga shtëpia e tij, detyrimisht jeta e bën të shohë të gjitha aspektet e jetës, por sidomos vendin e tij, nga një perspektivë tjetër. Shumë shpejt problemet e “mëdha” që të ngacmonin më parë në vendlindje marrin një dimension shumë më të vogël dhe pranë realitetit. Gjithsesi, kthimi në një vend ku ke kaluar vështirësi të jep gjithmonë një kënaqësi të veçantë. Kam pasur gjithmonë dëshirën që të jap kontributin tim në e vendin ku jam lindur dhe formuar një pjesë të madhe të karakterit tim. Mendoj se ka shumë potencial të paeksploruar në mbarë botën e shqiptarëve të emigruar, të cilët mund të kontribuojnë jashtë mase drejt vendit të tyre. Sa kohë që ata ftohen dhe respektohen për mendimet e tyre dhe anasjelltas, vendi ynë mund të përfitojë shumë.

A keni ftesa apo projekte të tjera që ju lidhin me Shqipërinë?

Shqipëria është pjesë e ekzistencës sime, ka qenë dhe do jetë. E dua vendin tim, dhe jo në mënyrë retorike, por në mënyrë ideale dhe sa të kem frymë dua të jap kontributin tim profesional dhe human, me dashuri të pakushtëzuar. Kam disa ftesa, por ngarkesa profesionale më kushtëzon jashtë mase në këto momente. Gjithsesi ku ekziston dëshira, ekziston edhe mundësia.

Sa i ruani lidhjet me artistët shqiptarë jashtë vendit? Në një intervistë me pianistin Genc Tukiçi, më foli rreth një bisede që ju kishit pasur se sa mirë do të ishte sikur ju artistët shqiptarë me karrierë e famë jashtë të bëheshit më shpesh bashkë në aktivitete… Ideja juaj është edhe për bashkëpunime jashtë kantos lirike?

Mendoj se bashkëpunimi midis shqiptarëve do të jetë një hap shumë domethënës, për arsye se predikohet shumë, por bëhet shume pak. Aftësia për të punuar me njëri-tjetrin do të na bënte të kuptonim dhe përdornim të gjithë potencialin e kësaj energjie, e cila për momentin humbet me “luftëra” të pavlera individuale ose nuk arrin të materializohet fare për arsye izolimi individual . Bashkëpunimi, vlerësimi dhe respekti për njeri-tjetrin na bën qenie njerëzore më të mira dhe si pasojë, shqiptarë më të mirë.

Sa janë rolet që keni interpretuar deri më tani dhe nëse do të veçonit një – atë që e doni më fort- cili do të ishte?

Rolet janë të shumta dhe nuk arrij dot t’i kujtoj të gjitha pas 25 viteve karrierë profesionale. Nuk mund të veçoj një rol të vetëm, sepse kam zbuluar se bie gjithmonë në dashuri me rolin që po punoj në atë moment. Mendoj se kështu duhet të jetë e vërtetë, artisti duhet të jepet krejt në cilindo vepër që po përgatit.

Kam lexuar në një artikull se deri para pak kohësh e kishit interpretuar rolin e Violetës në “Traviata” e Verdit 228 herë, pa përfshirë Teatrin Mbretëror të Madridit. Sa ka shkuar numri i interpretimit të këtij roli dhe a është ajo më e dashura për ju?

E vërtetë, Traviata është roli që kam kënduar më shumë dhe numri i tyre ka arritur në 232. Është një rol që e dua shumë, sepse me të kam thurur ëndrrën për t’u bërë këngëtare operistike dhe në të njëjtën kohë ka qenë opera e parë që kam parë në teatër. Traviata është një lloj termometri, teknik dhe shpirtëror për mua. Sa herë ngjitem në skenë me këtë rol shoh ëndrrën time që realizohet, por edhe kuptoj rrugëtimin e vështirë që i nevojitet një artisti për të arritur në majë.

Duke mbetur te rolet, cili ka qenë roli juaj i parë në opera? Si e kujtoni atë kohë? emocionet e para…

Roli im i parë ka filluar në Tiranë me Traviatën, por ai profesional jashtë Shqipërisë, të cilën e kam lënë kur isha 18 vjeç, ka qenë L’amico Fritz nga Mascagni. E këndoja këtë rol dy herë në ditë për të mbijetuar dhe vetëm sot e kuptoj se çfarë bën vrulli dhe dëshira e papërmbajtur për të kënduar në skenë . Ishte një aventurë që me logjikën e sotme nuk do ta merrja kurrë përsipër, megjithëse shumë më e përgatitur teknikisht sot.

A mbeten emocionet po aq të fuqishme edhe pas shumë vitesh përvojë? Po procesi i të bërit tuajin një rol është po i njëjti, edhe kur i keni interpretuar me dhjetëra e qindra herë ?

Emocionet janë po aq të forta edhe pas shumë vitesh. Kam zbuluar se me kalimin e viteve ajo që zhvillohet tek unë është aftësia për t’u zhytur në thellësi të tjera të një roli. Diçka kjo që sa vjen dhe zhvillohet edhe më shumë me eksperiencë. Artisti dhe veçanërisht muzikantët nuk dalin kurrë në pension, ata shkruajnë dhe këndojnë muzikë derisa nuk kanë me muzikë brenda vetes. Shpresoj që kjo muzikë të mos shterojë kurrë, sepse nuk e imagjinoj dot jetën pa të.

Nga Tirana në skenat më të mëdha botërore, si e shihni veten kur ktheni kokën pas? E kishit imagjinuar një përmasë të tillë të famës? A është e vështirë të menaxhohet kjo e fundit?

Unë jam shumë ëndërrimtare si njeri dhe gjithmonë kam menduar të bëhesha kjo që u bëra. Ajo që nuk mendoja ka qenë sakrifica që duhej dhe duhet për të arritur, mbajtur dhe zhvilluar suksesin.

Nëse do të mundeshit me një fjalë, si do ta përshkruanit rrugëtimin tuaj?

Përkushtim.

Me kalendarët e ngjeshur artistikë dhe punën intensive nga roli në rol, a mbani një regjim të fortë fizik?

Absolutisht po. Disiplina fizike, por edhe ajo dietike dhe profesionale janë të panegociueshme. Trupi human është një makinë vetëriparuese, por ushqimi i duhur, aktiviteti fizik dhe pushimi i bollshëm janë elementë që duhet të jenë gjithmonë të pranishëm që kjo makinë të funksionojë siç duhet.

A ju vjen keq kur ju duhet të ndaheni nga një rol, pra kur mbaron numri i shfaqjeve për një opera të caktuar?

Kjo më ndodh shpesh, por gjej gjithmonë ngushëllim në faktin që roli tjetër do më ofrojë të shoh botën me një sy tjetër. Artisti ka gjithmonë privilegjin të udhëtojë në kohë përmes personazheve dhe kjo është një aftësi që e bën jetën shumë interesante.

Pas “Madame Butterfly”, me çfarë jeni e angazhuar aktualisht? Në cilat skena dhe opera do ju shohim?

Jam duke u përgatitur për një opera të vështirë veriste të Leoncavallo-s, që nuk është regjistruar asnjëherë e plotë dhe pa ndryshime. Titullohet “Zaza” dhe do kem kënaqësinë ta regjistroj për “Opera Rara” me orkestrën simfonike të BBC-së dhe ta shfaqim në formë koncerti në ‘Barbican Hall’, në Londër. Më pas vijon ‘Butterfly’ në Poloni, dhe fillon 2016-ta në Barcelonë me ‘Desdemona’, ‘Suor’Angelica’ në Londër, ‘Manon Lescaut’ në Mynih, ‘Butterfly’ në Berlin, ‘Turandot’ në Shtutgart, recital në ‘Paris Theatre des Champs-Elysees’, ‘Butterfly’ në Orange, Francë, ‘Desdemona’ në Madrid, ‘Përrallat e Hoffman’ në Operan Nacionale të Parisit etj