Ervina Halili, Poezia si imazh surreal

Poezia e saj është imazh. Një emocion intensiv që i vjen në mend si një fotografi, të cilën më pas ajo e përkthen në vargje, që i cilëson eliptike. Letërsinë e saj, më shumë se surrealiste e cilëson si dekonstruksionaliste. Një lloj dekonstruktimi që e bën të fuqishme, si mbinjeriu në kërkim të rrëzimit të miteve… 

Nga Suadela Balliu

…rreze dielli ka ça ujin e ti/ ke veshë ngjyrën e koraleve ku ke fjete/ e vrushkull valëvitun prej gurine ke dalë tue/ mallku tetë krahët e tërbuem/ njëri prej të cilëve natën ka pa nji andërr

sikur…Një imazh iu fotografua në mendje me një oktapod që gjallonte në thellësi të deteve dhe çdo natë një prej këmbëve të tij po shihte një ëndërr, që ishte e njëjta dhe prej ankthit të padurueshëm vendosi të hajë këmbën e tij, e prapë po e shihte atë ëndërr, e çdo natë këpuste nga një këmbë e të teta përfunduan në barkun e tij, por ëndrra se dikush po e pinte etshëm detin

e sikur oktapodi dhe koralet po lundronit në labirint- barkun e errët të dikushit

ngulfatshëm… Është kjo poezia e Ervina Halilit, me të cilën pagëzoi pastaj librin me titullin “Gjumi i Oktopodit” , i botuar dy vite më parë. “A e di se oktapodi është një specie shumë interesante, se e ka sistemin nervor të shpërndarë në tentakulat e tij?” -thotë ajo, ndërsa kthehet në apartamentin e saj pas një mbrëmjeje kaluar në “Hemingway bar”, një rutinë e këndshme ku takohet me miq dhe njerëz të rinj gjatë muajit të kaluar si shkrimtarja e rezidencës letrare “Tirana in between” , aktivitet ky, i cili prej më se tri vitesh organizohet nga Poeteka në bashkëpunim me rrjetin “Traduki” dhe Ministrinë e Kulturës së Shqipërisë, me Ambasadën Gjermane në Tiranë, Fondacionin kulturor të Liechtensteinit,“Më erdhi si imazh e gjithë poezia” – vijon të tregojë, ndërsa rrëfimi e çon te Jung dhe te misteri i ëndrrave për të shkuar prapë te gjumi i oktapodit të saj dhe ëndrra e ankthshme që shihte që më pas u bë realitet. “Unë besoj në realitetet paralele. Realiteti që kemi ndërtuar nga presioni social dhe morali konvencional e i jemi bindur atij realiteti dhe mendojmë se po e perceptojmë drejtë. Realiteti i ndrydhur, domethënë realiteti i ndërdijshëm që është bota e ëndrrave, ajo ndoshta është vetja jonë, ndoshta ai është realiteti…” , thotë ajo. Poezia e Ervina Halilit, një poete e re por e vlerësuar me disa çmime letrare, jo vetëm në vendin e saj, është imazh. Një emocion intensiv që i vjen në mend si një fotografi, e të cilën më pas ajo e përkthen në vargje, që i cilëson eliptike. “Shkrimi që unë pretendoj se bëj është dekonstruksionalist total. Me këtë lloj dekonstruktimi, ndihem shumë e fuqishme në atë që bëj, -thotë bindshëm ajo, ndërsa qëllimi i parë është rrëzimi i miteve. “Mua nuk më intereson nëse arti im përthithet ose jo, mua më intereson që ai të mos jetë argëtues”, pohon. Pas Rezidencës njëmujore në Tiranë, do të niset në një udhëtim të gjatë me një grup shkrimtarësh që lëvrojnë letërsinë eksperimentale të pagëzuar me emrin “Crowd”. Ervina do të udhëtojë nga Oslo në Kopenhagë, duke u ndalur në disa stacione për performanca letrare. Ky grupim ashtu edhe Ervina e lidhin letërsinë edhe me mediume e arte të tjera si: muzika, filmi, filozofia, psikologjia.

Pas pak ditësh do të nisesh në një turne në Europë me një grup shkrimtarësh të letërsisë eksperimentale, “The Crowd”. Kur i je bashkuar këtij grupi ?

Qysh kur është formuar, sepse në moshën 11-vjeçare, në protestat e vitit 1997 unë shkrova një poemë, e cila titullohet “Turma 97”. Kjo poemë u përkthye në gjuhën suedeze dhe në disa gjuhë të tjera dhe tregonte realitetin e protestave. Ishte poezi surreale, por unë nuk e kuptoja se ishte surreale, sepse isha fëmijë. Është përkthyer në disa gjuhë, në vitin ‘ 97. Nuk e kuptoja se isha poete në atë kohë. Vazhdova të shkruaja dhe në moshën 17 –vjeçare u botua libri im i parë . Kur shkova në Beograd në rezidencë në vitin 2014, e rimora “Turma 97” dhe e rishkrova në formë të esesë, por me narracion infantil. E shkrova siç unë e mendoja në atë kohë. Pastaj “The Crowd” u përkthye në gjuhën gjermane, u prezantua në Panairin e Lajpcigut dhe emri Turma u bë shumë e madhe, u mblodhën disa organizata letrare dhe vendosën që grupi të quhet “The Crowd” (Turma) dhe ky është një grup me 100 shkrimtarë nga e gjithë bota.

Kur e kuptove se ishe poete dhe i përkisje rrymës së surrealizmit?

E kam botuar librin e parë më 2004-ën. Nuk e di nëse e quaja veten poete surreale. Megjithatë poezia ishte pak e errët. Krahasohej pak me poezinë e Edgar Allan Poe-së, sepse isha një person shumë i mbyllur…Ishte poezi imazhiste në fakt, aspak surreale. Për shembull është një poezi ku subjekti sheh një portret në fund të qytetit, sepse vazhdimisht shihja portretet e njerëzve dhe ishte poezi me predispozita shumë të errëta. Kur përfundoi libri i parë, mendova që nuk duhej të bëja gjë tjetër përpos letërsisë, ndaj u regjistrova për të studiuar Letërsinë Shqipe në Universitet.

Fole pak më parë për portretin në fund të qytetit, që është pak ndikimi i luftës në nënvetëdijen tënde. Sa ka ndikuar në personaliet, por dhe në mënyrën tënde të të shkruarit, poezitë e tua flasin për dhimbje, për humbje, për boshllëk….

E kam pak të vështirë të flas për veten, por kur e kam shkruar “Turma 97” ka qenë një situatë shumë e frikshme. Shtëpia ku banoja ka qenë e ndarë më dysh. Në njërën pjesë të shtëpisë jetonin studentë, sepse i gjithë stafi shqiptar, i cili jetonte në Kosovë dhe punonte në institucione u dëbua. Nga universiteti dhe nga konviktet u dëbuan studentët, profesorët…. Ne u munduam t’i strehonim. Shkollat u mbyllën dhe u hapën shtëpitë-shkolla. Njerëzit në një farë mënyre ilegalisht shkonin në shkolla. Kjo për mua ishte një situatë shumë interesante, por e frikshme,.

Por, pak përpara se të ndodhte kjo, në vitin 1996, prindërit e mi punonin si gazetarë në Shkup dhe po jetonim atje. Atëkohë në Gostivar dhe Tetovë ndodhi e njëjta sikurse në Prishtinë në vitin 1994; helmime masive me anë të ushqimit. Kësaj here nuk ndodhi në universitet, por në shkollat e mesme. Babi im po hulumtonte çfarë kishte ndodhur saktësisht dhe po bënte një shkrim në “Bota Sot” në Maqedoni, që titullohej “Spray politik mbi qiellin maqedonas” dhe për shkak të kësaj na u desh të ndërronin shtëpinë. Një mëngjes arrestohet mami edhe babi. Babi u kthye në Kosovë bashkë me një vulë të kuqe, pa të drejtë hyrjeje më në Maqedoni, ndërsa mami kthehet pas një dite në shtëpi me dy policë, më kap përkrahu dhe më thotë: “Likuidoje makinën e shkrimit, zhduke!” . Unë isha një fëmijë 10–vjeçar, mora makinën e shkrimit dhe u mundova ta fsheh bashkë me qiradhënësen. Për mua ajo makinë shkrimi ishte shumë interesante: “Pse duhet të fshihet një makinë, ku unë kisha dëgjuar prindërit e mi të shkruanin gjithë jetën mbi të?!” Mami im ishte daktilografe dhe gjëja e parë që kisha dëgjuar ishte zhurma kur shtypte. Kur u kthyem në Kosovë në vitin 1997, me të njëjtën makinë shkrova “Turma 97”. Ende e kam makinën e shkrimit. Shkrova me idenë se po shkruaj diçka që unë e shoh me një mjet që është i ndaluar.

A të jepte një lloj pushteti kjo?

Po ishte një lloj revolucioni.

The pak më përpara se e shihje atë që ndodhi në ‘97, nga dritarja e gjysmës së shtëpisë…

Banoja afër vendit ku mblidheshin studentët, ku kishin vendtakimin dhe shpërndahej turma. Ishte shtëpia e parë prej nga ku shpërndahej turma dhe të gjithë vinin në oborrin tim. Unë shihja gjithçka dhe nuk mund të mos i përjetoja. Në atë moment nuk u ndjeva poete, por u ndjeva si një njeri që mund të bëjë diçka që shoh dhe mund ta bëj me një formë të cilët të tjerët nuk e bëjnë. Ata e bënin me protesta, babit tim i ishte ndaluar të shkruante, ndërsa unë mund të shkruaja dhe askush nuk më ndalonte dhe ndihesha shumë e fortë me shkrimin; po bëja diçka që askush nuk ma ndalonte dot.

Vazhdon ta kesh ende atë ndjesi? Ideja se nuk bën letërsi për art, por si një armë më shumë…

Jo, nuk është vetëm art, është diçka që unë e shpreh dhe nuk ma ndalon kush. Është dekonstruksion. Më bën të ndihem sikur zoti në miniaturë dhe kjo është e njëjta ndjesi që kisha në moshën 11-vjeçare. Shkrimi që unë pretendoj se bëj është dekonstruksionalist total. Me këtë lloj dekonstruktimi, ndihem shumë e fuqishme në atë që bëj. Nuk ka rëndësi nëse e kam mirë apo jo, e rëndësishme është nëse është ndërtuar një harmoni konvencionale në bazë të miteve, unë i dekonstruktoj ato, duhet t’i rrëzoj. Ndihem njësoj si atëherë kur isha 11 vjeç, në protestat e vitit 1997.

Mendon se duhen rrëzuar të gjitha konvencionet?

Jo, absolutisht. Thjesht i poetizoj. Vetëm, kam dëshirë të tregoj se janë mite. Të rrinë aty, por të kuptohet se janë mite.

Me rritjen, letërsia nuk qe më revolta e parë, apo jo?

Po, pastaj nisa të studioj letërsinë, të udhëtoja shumë dhe ta studioja letërsinë edhe jashtë. Duke studiuar dhe duke njohur edhe njerëz, nisa të kuptoj formacionin që më flet mua për letërsinë. Atë që unë dua prej letërsisë. Edhe tash, ndoshta mendoj se e kam gjetur formën, e cila është Unë. Është një formë haiku, por jo 7-5-7 apo 5-7-5, por është imazh dekonstruktiv, ose surreal, por nuk është narrativ. Është thjesht imazh.

Kam bërë shumë punë derisa e kam gjetur këtë formë.

Pra e ndjek një lloj rregulli, një formë…

Mendoj se njeriu ka shumë gjëra për të thënë, por jo të gjitha ato që ka për të thënë janë letërsi. Mandej, për mua letërsia është paragjuhë. Nuk është gjuhë. Nuk pajtohem me idenë se letërsia është gjuhë, mendoj se vjen si paramendim, pra vjen si emocion dhe është keq nëse atë emocion e bastardon me narracion, e bastardon duke thënë shumë gjëra. Është mirë që atë paramendim e thua me një kompaktësi ose me një fotografi. Kjo është shumë e vështirë sepse është intensive, por arrihet me kohën.

Duke lexuar poezitë e tua, ajo që të krijohej ishte imazhi i menjëhershëm në mendje, herë pas here edhe imazh i trishtë apo i errët, por i fuqishëm. Është ky lloji i poezisë që shkruan në përgjithësi?

Nganjëherë tingëllon e errët. E kam parë që prej të tjerëve absorbohet si e errët. “Amuletë”, libri im i tretë duket i errët, sepse ideja e tij është një libër ku subjekti lirik, poeti, është zoti. Poeti shihte të gjithë njerëzit që ishin poshtë dhe nuk i cilësonte me një gjini, sepse i shihte nga perspektiva e mbinjeriut, por zotit i vinte keq ngaqë ata vuanin nga një kompleks apo sëmundje sociale, nga morali konvencional dhe ideja e errësirës është të paraqitësh sesi individi po e përjeton jetën. Nëse ai po e përjeton jetën të errët është për shkak të perceptimit të tij mbi jetën, por jo se jeta është ashtu. Atëherë unë, nga lart mundohem të kap perspektivat e ndryshme të individëve. Kjo ka qenë ideja. “Amuletë” kishte idenë që ky, zoti në miniaturë po e shëronte individin nga ky lloj morali social, por në fund nuk ia arrin ta shërojë. Sepse ai e ka ndërtuar atë që është më e përshtatshme për të dhe ai funksionon vetëm brenda atij morali.

Deri diku duket se zoti në miniaturë i rrëzon këto konvencione morale e të krijohet ideja se është e mundshme, por në fund thua se nuk ia arrin dhe gjithë ai optimizëm shuhet. Pse vendose të mos i thyeje konvencionet deri në fund?

Mendoj se të gjithë poetët janë shumë idealistë dhe unë do bëhesha një nga ata poetët, si zoti në miniaturë. Zoti religjioz është shumë idealist ndërsa mua më pëlqen jo zoti, por antimorali apo imorali niçean, që është shumë njerëzor. Ky zoti në miniaturë nuk ishte zoti, por ishte mbinjeriu dhe si mbinjeri, ai e shihte që thjesht ashtu funksionon; nuk e shëron dot. Në poezinë “Fundi i fundit” personazhi vuan nga kjo sëmundja sociale kujt nuk e jeton të tashmen, por mendon gjithmonë për fundin, për vdekjen dhe nga kjo u shpik edhe ajo nevojë e njeriut për të vazhduar përtej jetën.

Cilat janë temat e magjepsjes poetike? Çfarë e ngacmon imagjinatën tënde?

Janë njerëzit e thjeshtë, jo të institucionalizuar. Kam nevojë të shoh perspektivën e tyre mbi jetën sepse nganjëherë mendoj se njerëzit që udhëheqin në politikë apo elita intelektuale e dinë të vërtetën dhe nuk e thonë, sepse nuk u leverdis, ndërsa ata e thonë. Njerëzit e thjeshtë edhe kur nuk e dinë të vërtetën, ajo çka thonë është shumë e vërtetë. Nëse besojnë në një besëtytni, nga kjo besëtytni e sheh të vërtetën, idenë pse beson. Ndërsa në shtresat e tjera kjo lloj gjëje është shumë e fshehur.

Të ndihmon të jesh vëzhguese në letërsinë tënde?

Gjithë njerëzit mendojnë se po të përqendrohesh në studim, kam bërë tani një hulumtim të detajuar “Mbi automatizmin kolektiv dhe surrealizmin” dhe kjo më ka ndihmuar shumë të përfundoj librin “Gjumi i oktopodit”, sepse gjumi ka në një farë mënyrë si bazë vetëshkatërrimin. Çdo hulumtim që kam bërë më ka ndihmuar shumë për poezinë, edhe për esenë. Për mua poezia është shumë e rëndësishme si arrin ta perceptojë realitetin, ndërsa formacioni stilistik është individual dhe nëse shkruan vazhdimisht e gjen. Këtu nuk më ka ndihmuar hulumtimi, por më ka ndihmuar sidomos konteksti analitik, për ta analizuar ndryshe realitetin.

Në librin Amuletë, ka një A, të cilit i shkruan. A është një njeri konkret?

E thashë që më pëlqen të takoj njerëz, por pa u bërë me dije se po marr diçka prej tyre. Unë marr shumë nga ata dhe arsyeja që nuk ua bëj me dije është se nuk e di a jam në gjendje t’u jap aq sa marr, por ky ‘A’ ishte një person që vuante nga ideja e fundit, e vdekjes dhe në vend të shijojë mendon se dita kryhet. Ishte një shkak për të krijuar një personazh nga fillimi deri në fund dhe ky A-ja në një farë mënyrë është një prototip, i cili mund të ishte çdokush. Nuk jam nga ata poetë që shkruaj për një person konkret. Janë personazhe të kontekstualizuara, më nevojitet personazhi dhe ideja e tij dhe më pas e rikontekstualizoj në një gjendje universale. Nëse nuk universalizohet, për mua nuk është poezi. Për mua poezia është poezi, poeti është poet atëherë ku nuk është egoist, domethënë kur ai nuk mendon për ndjenjat e veta. Poeti për mua është mbinjeri. Ashtu e perceptoja në moshën 11-vjeçare. Ashtu është poeti. Jo zoti religjioz, por një zot i imagjinuar, a thua se do të mendonte për ndjenjat e tij? Nuk besoj. Për mua poeti është një mbinjeri, i merr ndjenjat e dikujt, i fut brenda dhe i universalizon. Edhe nëse ato shprehen si intime, shprehen ashtu që tjetri ta shohë konceptin universal.

Sa e absorbueshme është për lexuesin rryma që shkruan? A ka gjetur vend letërsia eksperimentale?

Mendoj se në këtë kohë, arti ka marrë përmasat e artit argëtues. Unë po bëj tani një hulumtim për baletin dhe kishte një moment kur baleti ishte i shenjtë. Ka një mori vallëzimesh dhe gjestikulacionesh të ndryshme, të cilat më vonë religjionet i bënë si rituale të shenjta, si sufizmi, dervishizmi etj. etj. Ishin të shenjta në një farë mënyrë, sepse njerëzit arrinin Nirvanën me to. E pastronin veten. Ishte një lloj meditimi. Binin në gjendje transi dhe në këtë lloj shenjtërie. E njëjtë është edhe poezia. Pastaj poezia në mesjetë u shndërrua në thuajse totalisht religjioze, e njëjtë ishte edhe muzika. Pastaj erdhi një kohë kur të gjitha këto filluan të rimerren nga familjet e pasura, ndërsa tani është një kohë kur po kthehen gati në një stad argëtues. Kjo më shqetëson shumë. Mua nuk më intereson nëse arti im përthithet ose jo, mua më intereson që ai të mos jetë argëtues. Do doja që njerëzit ta kuptonin se poezia nuk është argëtuese. Poezia nuk është tekst muzike.

Synimi yt është ta kthesh artin në gjenezë, në gjendjen primordiale?

Vetëm me një dallim të vogël: jo e shenjtë! Njerëzore. Në atë kohë, në paganizëm nuk ishte e shenjtë dhe ishte shumë mirë. Përdorej për nevoja trupore por ishte primitive. Nuk po flas vetëm për poezinë, por për baletin, muzikën, ritmet… Ajo që unë dua nga poezia është të kthehet në stadin fillestar, por të mos jetë e shenjtë. Të jetë e shenjtë në kuptimin njerëzor.

A e humb kështu lexuesin?

Mendoj se ti e bën lexuesin dhe jo të të bëjë lexuesi ty. Nëse kemi egon për të qenë në vëmendje të lexuesit, atëherë nuk jemi poetë. Poeti është mbinjeri. Thashë, në moshën 11–vjeçare mendova se bëra diçka që ishte e ndaluar. Çdo poet duhet të ketë këtë ndjesi. Jo kur është njeri i zakonshëm, por përmes letërsisë e tij.

Ke bërë një hulumtim mbi veprën e Martin Camajt dhe lidhjen e tij me surrealizmin. Pse Camaj dhe ç‘lidhje ka ai me këtë rrymë?

Zgjodha Camajn sepse ishte shumë i përafërt me atë çka thashë deri tani. E para, sepse ai rimori mitet dhe e dyta, se po më interesonte surrealizmi dhe hasa te Martin Camaj disa vargje që ishin shumë surreale dhe më vinte keq që në ditët e sotme, Martin Camaj ishte interpretuar në një kontekst tjetër. Nuk më pëlqen kur interpretohen poetët, sepse kam frikë se kritikët i interpretojnë poetët për nevojat e tyre, por poetët duhen kuptuar në një stad më të lartë sesa çështja e nacionalizmit, etnisë, folklorit etj. etj. Gjeta disa koncepte surrealiste, i cili po mundohet të rimerrte mitet shqiptare e t’i bashkonte në një kulturë komplet moderne dhe kur i bashkonte këto të dyja krijonte një surrealizëm krejt natyral. Të natyrshëm po e quaj, por edhe natyral. Pse e quaj kështu? Sepse ai më frymëzoi të krijoj një term, i cili është miratuar prej disa studiuesve, “surrealizmi biologjik”, që nuk kishte të bënte me surrealizmin e institucionalizuar, të Bretonit, të viteve 1923-’24 , sepse Martin Camaj ishte i një kulture krejt tjetër e nuk kishte të bënte me kulturën franceze e zvicerane, por kishte të bënte me një rimarrje instinktive të miteve dhe bashkimin e miteve me realitetin ku jetonte. Por atë që shihte të brendshme ishte totalisht surreale. Po të lexosh “Njeriu me vete dhe të tjerët” është krejt surreale apo “Kështjella mbi ujë”…Po të marrësh ta lexosh këtë është krejt e njëjtë me “Kështjella mbi ujë” e Magritte-t. Mund të krahasosh e të mendosh se e shkroi duke parë pikturën e tij.

Gjurmë të tjera të surrealizmit në letërsinë shqipe ke hasur?

Ka, por jo si koncept surreal. Ka më shumë si elemente, të cilat shpesh herë kalojnë në letërsinë meditative. Ka një poet shqiptar të Shqipërisë, i cili ka vdekur në moshë të re –Ilir Belliu –dhe prej tij kam mësuar shumë, sepse e lexoja shumë Ilirin dhe ai më ka frymëzuar të kuptoj se në letërsi nuk ke nevojë të thuash gjithçka, mjafton ta gjesh. Ai ishte shumë eliptik. E gjente fjalën kyçe dhe bënte bartjet. Dhe ai ishte fantastik. Mësova se në letërsi nuk ke nevojë të thuash gjithçka, mjafton të gjesh fjalën kyçe.

A është e rëndësishme edhe forma në poezinë surrealiste?

Varet. Nuk e kam thënë ndonjëherë që bëj letërsi surreale, sepse nuk mund ta vlerësoj çfarë bëj. Thjesht bëj atë si e ndiej. Arsyeja pse e bëj është së më pëlqen psikedelia dhe kjo letërsi eliptike, ku fjalitë nuk janë të përfunduara por e nënkuptojnë domethënien, për mua është totalisht psikedelike.

A është poezia mjet për të arritur transcendencën?

Mendoj se nga transcendenca vjen poezia. Duhet të arrish në atë gjendje, të marrësh çfarë ke parë aty dhe pastaj të kalosh në poezi. Kur zbret në realitet është një mes, një parakoshiencë dhe prej aty mund të transmetosh diçka.

The se letërsia eksperimentale që ti bën, lidhet me mediumet dhe artet e tjera. Me çfarë e lidh letërsinë tënde dhe pse është kjo ideja për të pasur një ndërthurje të arteve me njëri-tjetrin?

Në Rezidencën e Gracit në Rezidencën e Tiranës kam qenë duke punuar një balet. Nuk mund ta shoh letërsinë si thjesht letërsi e shkruar. Sepse edhe nëse unë e shkruaj, e shkruaj me idenë për t’u parë. Është shumë e rëndësishme që do të vijë një kohë ku artet do të shkrihen më njëra-tjetrën dhe nuk do të jenë të lokalizuara. Është shumë e rëndësishme të mos ketë ndasi.

Sa libra ke botuar deri më tani?

Amuletë është libri im i tretë dhe ka marrë Çmimin e Përvitshëm të Letërsisë “Ali Podrimja”, ndërsa në Vjenë botova “Gjumi i Oktopodit”, i cili është një përmbledhje afërsisht e punëve të mia dhe të disa teksteve të reja, që nuk i kam botuar më herët. Janë katër libra me poezi.

Po punimet në eseistikë dhe studimi për Camajn?

Punimet eseistike ende nuk janë botuar si libër, ndërsa studimi është duke u përmbledhur si libër por pjesë-pjesë është botuar në institucione të ndryshme. Është botuar në Francë. Tani po mendoj të aplikoj për doktoraturë me të njëjtin studim, por më të zgjeruar.

Kur ulesh dhe shkruan?

E kam organike. Shkrimi më vjen si emocion, jo si nevojë për të thënë diçka. Jam në një vend dhe më vjen si emocion, që nuk e kuptoj çfarë është.

Jo domosdoshmërish ulesh dhe e shkruan në çast, apo jo?

Jo, mundohem të incizoj veten. Në fakt mundohem të përkthej emocionin. Ndodh që ne nuk e njohim veten, sepse edhe ti do të ishe ashtu, por vetëm se nuk ndalemi të thellohemi në veten tonë. Unë jam njeri fotografik, më vjen nga emocioni vizual. Emocioni është shumë intensiv dhe nga ai emocion vjen fotografia. Ndonjëherë më ndodh një gjendje gjysmë transi.

The diçka rreth perceptimit të realitetit. Po realiteti për një poete si ty a ekziston ?

Jo. Është shumë problematike kjo, sepse mund të ketë një realitet të përgjithshëm dhe unë mund ta përjetoj në formë krejt subjektive, por ajo çka mund të gjesh te libri “Gjumi i Oktopodit” është një botë paralele. Mund të merret në dy forma. Ka nga ata që e marrin në stad shumë mistik, por nuk është se unë ka dashur ta paraqis një stad mistik, por është mirë edhe kjo sepse ideja e misticizmit ka lindur nga mosnjohja e vetes. Një person mundohet të ikë nga këtu në një botë tjetër, vazhdimisht dhe shumë njerëz e ngatërrojnë se unë dua të vdes. Unë nuk dua të vdes, unë dua të iki nga këtu e të shkoj në një realitet tjetër. Dhe ai realiteti tjetër është po aq irreal sa ky këtu. Unë besoj në realitetet paralele. Realiteti që kemi ndërtuar nga presioni social dhe morali konvencional e mendojmë se po e perceptojmë drejtë. Realiteti i ndrydhur, që është bota e ëndrrave, ajo ndoshta është vetja jonë, ndoshta ai është realiteti. Personazhi në këtë libër, subjekti –individ, dëshiron në një farë mënyrë të vdesë në realitetin konvencional dhe të ikë në gjumë. Sepse atje e mendon realitetin, realitet.

Sa vend zë fizikja dhe spiritualja në poezinë tënde?

Fizikja është shumë e rëndësishme. Për ta ndërtuar këtë botën paralele duhen të dyja bashkë, përndryshe unë nuk funksionoj në poezi. Duhet patjetër një bazë që është fizikja dhe një ikje që është ana spirituale që në rastin tim, ana spirituale është prapë fizike. Ana spirituale mund të jetë një univers i pafund përtej tridimensionales, që mund të jetë katër apo pesëdimensionale, por është brenda nesh. Nëse ne funksionojmë me një përqindje të caktuar të trurit dhe atë përqindje e kemi nënshtruar ndaj realitetit konvencional, atëherë ndoshta brenda nesh është një aftësi tjetër për të perceptuar një dimension tjetër, por edhe ajo është fizike.

Koncepti kohë rrëzohet nga ajo çka ti percepton , çka shkruan?

Absolutisht po. Koha është absolute. Nëse dikujt i duken ato surreale, ideja e surrealizmit është të rrëzohet koha, sepse koha të bëhet absolute, por jo në një sens patologjik, por në një sens sugjestiv: Hajde ta provojmë ta mendojmë kështu!

Kush janë autorët e preferuar?

Nuk kam shumë poetë të preferuar. Kam një filozof të preferuar që është Niçe dhe kam një poet të preferuar, i cili është Fernando Pessoa sepse ka përafërsisht këto ide, të paktën unë kështu mendoj. Ai shkruante në tri identitete të ndryshe: si një religjioz, si një ateist dhe një spiritualist. Shkroi të tria identitetet dhe nëse e analizon, për mua si hulumtuese, ajo çka mundohet të thotë është se unë jam poeti dhe të tria këto, janë të njëjta. Të gjitha janë të njëjta. Një nga thëniet e tij që më pëlqen është “Ne nuk ndryshojmë, thjesht bëhemi ata që kemi qenë”. Ai besonte në këtë memorien kolektive, jo vetëm atë të trashëguar kur lind, por të trashëguar gjenetikisht, edhe shumë më herët. Unë besoj se koha është zero, ka një kohë absolute të vërtetë. Kur ti fle apo je në gjendje të meditimit, atëherë ti ke zbrazur një formë të trurit me këto informacionet e përditshme, konvencionet dhe moralizmat, por të është hapur një pjesë tjetër e trurit, ai mundet të jetë shpirti yt. Informacioni është kudo, ti vetëm e kap.

Vdekja e oktopodit

rreze dielli ka ça ujin e ti

ke veshë ngjyrën e koraleve ku ke fjetë

e vrushkull valëvitun prej gurine ke dale tue

mallku tetë krahët e tërbuem

njëri prej të cilëve natën ka pa nji andërr

sikur

dikush po e pinte etshëm detin

sikur

ti e koralet po lundronit në labirint- barkun e errët të dikushit

ngulfatshëm

ke nxanë krahun e parëm e ke gëlltitë dënueshëm

edhe tjetrin pas tij

edhe të tjerët

deri sa të janë harxhu kujtimet e makthit nëpër krahë

dhe të janë mbyllë sytë në paqe

ka ikë rreze dielli prej ujit e

krahët n‘barkun tand kanë pa nji andërr përsëri

përsëri

sikur

ti e koralet po lundronit në labirint- barkun

ngulfatshim